Haila frijōnds! W ramach Sekcji Językoznawczej naszego Koła rozpoczyna się kurs języka gockiego i z tej okazji warto co nieco o nim opowiedzieć.

Gocki jest wymarłym językiem indoeuropejskim, należącym do grupy języków wschodniogermańskich, obok słabo potwierdzonych języków, takich jak burgundzki i wandalski. W dzisiejszych czasach nie istnieje żaden ich spadkobierca – przetrwały jedynie języki z grupy zachodnio- (m.in. angielski i niemiecki) oraz północnogermańskiej (m.in. szwedzki i duński). Język gocki jest znany głównie dzięki tzw. Srebrnej Biblii z IV wieku – przekładu dokonanego przez biskupa Wulfilę, który też stworzył dla języka alfabet w dużej mierze oparty na greckim i łacińskim (niektórzy podejrzewają, że również runicznym, ale nie jest to pewne). Poza tym zabytkiem, gocki znamy z inskrypcji runicznych oraz Skeireins – komentarzy do Biblii (pełna nazwa: Skeireins aiwaggeljons þairh Iohannen – Wyjaśnienie Ewangelii według Jana, zwraca uwagę sposób zapisu „aiwaggeljons” zgodny z ówczesnym greckim: „ai” oznaczało wówczas „e”, natomiast za pomocą zbitki „gg” zapisywano „ng” z „n” tylnojęzykowo-miękkopodniebiennym). Występowanie gockiego jest poświadczone dla wieków III-X, choć jeden z dialektów zachował się na Krymie aż do wieku XVIII w formie mocno zmienionej od czasów Wulfili. Język gocki przetrwał jednak do czasów współczesnych w postaci znaczących zapożyczeń m.in. w języku hiszpańskim: np. ganso z *gans (gęś) lub w językach słowiańskich: chleb z hlaifs.

Biskup Wulfila wyjaśnia Gotom Ewangelię, źródło: Wikimedia Commons

Język gocki ma kilka cech, które odróżniają go od pozostałych języków germańskich. Typowe dlań jest m.in. zachowanie pragermańskiego zakończenia *-z w mianowniku rodzaju męskiego liczby pojedynczej w postaci -s: por. gockie dags, gasts, sunus; staro-wysoko-niemieckie tag, gast, sunu; oraz staronordyckie dagr, gestr, sunr (odpowiednio: dzień, gość, syn); zachowanie liczby podwójnej w koniugacji i odmianie zaimków, dwóch przypadków: wołacza i szczątkowo narzędnika oraz brak strony biernej dla czasowników. Język gocki nie wykazuje także przegłosu germańskiego oraz rotacyzmu i posiada jedynie dwa czasy: teraźniejszy (również używany jako przyszły) oraz przeszły. Do cech wspólnych gockiego i innych języków germańskich, jak m.in. język niemiecki, zaliczamy: posiadanie trzech rodzajów gramatycznych: męskiego, żeńskiego oraz nijakiego oraz podział czasowników na „mocne” i „słabe”: por. mocne gockie giban i gaf oraz niemieckie geben i gab (odpowiednio: dawać, dawałem). Są to oczywiście tylko niektóre podobieństwa i różnice.

Chciałbym również przytoczyć krótki ekscerpt z gockiego i niemieckiego tłumaczenia modlitwy Ojcze Nasz, który świetnie pokazuje, jak bardzo języki te są do siebie podobne. (þ czytamy jak angielskie th w słowie „through”)
Gocki: Atta unsar þu in himinam weihnai namo þein.
Niemiecki: Vater unser, du in {den} Himmeln, erweihe {sich der} Name dein.
Polski: Ojcze nasz, Ty w niebie, święć się imię Twoje.

Na koniec należałoby również odpowiedzieć na pytanie: „Po co uczyć się tego języka?”. Choć prawdą jest, że żaden ze współczesnych języków germańskich nie pochodzi bezpośrednio od języka gockiego, a on sam jest wymarły i raczej nie dogadamy się w nim ze zbyt wieloma osobami (choć istnieją tacy zapaleńcy!), nie można umniejszyć roli gockiego w ukazaniu nam, jak języki germańskie rozwijały się od czasów języka praindoeuropejskiego. Pomijając funkcję praktyczną (wsparcie w studiach indoeuropeistycznych), nauka języka może być zwyczajnie przyjemna, zwłaszcza w takim gronie, jak Koło Naukowe Filologów Klasycznych.

Marcel Nowakowski

Bibliografia

Bennett W. H., An Introduction to the Gothic Language, [w:] „Modern Language Association of America”, Nowy Jork 1980.

Krause W., Handbuch des Gotischen, [w:] „C.H. Beck Verlag”, Monachium 1994.

Miller D. G., The Oxford Gothic Grammar, Oksford 2019.

Streitberg W., Die gotische Bibel, Heidelberg 1965.