W literaturze dość znany jest motyw złotego wieku, po raz pierwszy wprowadzony w Pracach i dniach Hezjoda w VIII wieku p.n.e. Pojawił się on później m.in. w Eklodze IV Wergiliusza czy Metamorfozach Owidiusza. Hezjod jako złoty wiek (Prace i dni 109-126) określa czas, kiedy ludzie żyli jak bogowie, nie trudzili się i nie mieli żadnych trosk oraz umierali, jak gdyby zapadali w sen. Wergiliusz natomiast w Eklodze IV opisuje, że złoty wiek nadejdzie „falami” – im starsze będzie cudowne dziecko, tym łatwiejsze i obfitsze będzie życie na ziemi, co często interpretuje się jako swoistą laudację epoki augustowskiej. Owidiusz (Metamorfozy I 89-112) podchodzi do tego toposu bardzo podobnie do Hezjoda: nie potrzebowano wówczas praw, rzeki spływały mlekiem i nektarem, zawsze była wiosna, a ziemia wydawała owoce bez pracy.

Mniej jednak znane są tzw. Eklogi z Einsiedeln – dwa utwory utrzymane w tonie idyllicznym, nazwane tak od miejsca ich odkrycia. Przekazane zostały na X–wiecznym manuskrypcie zwanym codex Einsidlensis 266 (na stronach 206 i 207), odnalezionym w klasztorze w Einsiedeln. Po raz pierwszy opublikował je H. Hagen w roku 1869. Zdaje się, że powstały one we wczesnych latach panowania Nerona (54-68 rok n.e.).

Asher B. Durand, „Krajobraz Pasterski”, źródło: Wikimedia Commons

Pierwszy z nich (datowany czasami na rok 64 lub 65 n.e.) wysławia cesarza jako Apollina, Jupitera i autora poematu o podboju Troi, natomiast w drugim przepowiedziany zostaje złoty wiek, mający nadejść w czasach Nerona. W tym przypadku mamy więc do czynienia z bardzo jawną pochwałą władcy. Autor tych dzieł jest nieznany; jako propozycje wysuwano m.in. Lukana, Tytusa Kalpurniusza Sykulusa czy Kalpurniusza Pizona. Nie wiadomo również, czy obydwa poematy wyszły spod ręki tego samego człowieka. Styl momentami przypomina właśnie Kalpurniusza Sykulusa: początek drugiej Eklogi z Einsiedeln – Quid tacitus, Mystes? („Czemu milczysz, Mystesie?”) jest bardzo podobny do początku czwartej Eklogi Kalpurniusza – Quid tacitus, Corydon? („Czemu milczysz, Korydonie?”). Ostatni wers tego utworu jest identyczny jak u Wergiliusza: Casta, fave, Lucina, tuus iam regnat Apollo! („Sprzyjaj, czysta Lucyno, już rządzi twój Apollo!”) (por. Verg. Ec. IV 10), a inny bardzo podobny: Saturni rediere dies Astraeaque virgo („Wracają dni Saturna i dziewica Astraja”) (por. Verg. Ec. IV 6: Iam redit et Virgo [sc. Astraea], redeunt Saturnia regna „Już wraca dziewica [Astraja] i wraca władza saturnijska”); warto zwrócić uwagę, że w odróżnieniu od Wergiliusza, autor Eklog z Einsiedeln na pierwszym miejscu umieszcza Saturna, a nie Astraję, i bezpośrednio wspomina imię Astrai. Należy wspomnieć, że typowy styl bukoliczny zostaje naruszony przez rozbijanie heksametrów pomiędzy osoby mówiące, por. II 5: G. Forsitan imposuit pecori lupus? M. Haud timet hostes.

Łatwo jest porównywać Eklogi z Einsiedeln do innych, podobnych dzieł bukolicznych. Czerpią w końcu garściami z Wergiliusza, a zastosowane w nich słownictwo przypomina zasób innych autorów. Trzeba jednak również stwierdzić, że są na swój sposób wyjątkowe – autor (bądź autorzy) ewidentnie chce podkreślić, jak dobrze zaznajomiony jest z dziełami Wergiliusza i jak dobrze czuje się w gatunku idylli oraz toposie złotego wieku. Poematy te są zdecydowanie godne uwagi i nie powinno się oceniać ich tylko przez pryzmat innych dzieł.

Marcel Nowakowski

Bibliografia 

J. Wight Duff, Arnold M. Duff, Einsiedeln Eclogues w: Minor Latin Poets, Loeb Classical Library, Cambridge, MA: „Harvard University Press” 1934.

Jacqueline Amat, Consolation à Livie, Élégies à Mécène, Bucoliques d’Einsiedeln, Paryż: „Les Belles Lettres” 1997.

Dietmar Korzeniewski (red.), Hirtengedichte aus neronischer Zeit, Darmstadt 1971.

Goold, G. P., Virgil: Eclogues, Georgics, Aeneid 1–6, Loeb Classical Library, Cambridge, MA 1999.

Thomas K. Hubbard, The Pipes of Pan, Michigan 1998.