Poniżej znajdują się teksty (w przekładzie i oryginale) ilustrujące poglądy poszczególnych ludów indoeuropejskich na to, co istniało przed powstaniem świata.

Pierwszym tekstem jest fragment (X.129 1-3b) hymnu Nāsadīya Sūkta (Hymn Stworzenia) pochodzącego z Rygwedy, zbioru utworów napisanych w tzw. sanskrycie wedyjskim. Ogólnie przyjęło się, że jest to hymn kosmogoniczny, jednakże nie znajdujemy w nim ani definitywnej odpowiedzi na pytanie „kto stworzył świat?”, ani nawet jasno sformułowanych rozważań – całość wydaje się mocno zawikłana i wieloznaczna, przez co posiada wiele różnych interpretacji.

Hymn został napisany w metrum zwanym triṣṭubh (jedenastozgłoskowiec), przekład nie oddaje metrum i nie jest dosłowny (jak i następne).

nā́sad āsīn nó sád āsīt tadā́nīṃ nā́sīd rájo nó víomā paró yát  kím ā́varīvaḥ kúha kásya śármann ámbhaḥ kím āsīd gáhanaṃ gabhīrám ná mr̥tyúr āsīd amŕ̥taṃ ná tárhi ná rā́triyā áhna āsīt praketáḥ ā́nīd avātáṃ svadháyā tád ékaṃ tásmād dhānyán ná paráḥ kíṃ canā́sa táma āsīt támasā gūḷhám ágre apraketáṃ saliláṃ sárvam ā idám

Ani nie było wówczas niebytu ani bytu, Nie istniało powietrze ani niebo ponad. Co się poruszało? Gdzie i pod czyją ochroną? Czy istniała woda – głębia morska? Śmierci wtedy nie było ani śmierci braku, Ani śladu nie było nocy i dnia Ten Jedyny dychał sam z siebie, bez wiatru, Poza tym nie było niczego. Mrok był na początku, w mroku skryty, Wszystko to było nierozróżnialnym morzem.

Drugi tekst to fragment (III strofa) staronordyckiej pieśni Vǫluspá (Przepowiednia Völvy), pierwszego utworu ze zbioru Eddy Starszej (prawdopodobnie X w. n.e.). Cały wiersz składa się z 66 strof i jest najważniejszym źródłem informacji o religii Skandynawii przedchrześcijańskiej.

Ár var alda þar er Ýmir bygði, vara sandr né sær né svalar unnir, jörð fannsk æva né upphiminn, gap var ginnunga, en gras hvergi.

W czasach dawnych Gdy Ymir* żył, Piasku nie było ani morza Ani chłodnych fal, Ziemi nigdzie nie było Ani nieba w górze, Była Ziejąca Pustka, Ale trawy – nigdzie.

*Ymir – gigant, z ciała którego bogowie stworzyli świat.

Trzeci tekst pochodzi z Pieśni Wessobruńskiej, napisanej w języku staro-wysoko-niemieckim, pochodzącej prawdopodobnie z końca VIII w. n.e.

Dat gafregin ih mit firahim firiuuizzo meista
Dat ero ni uuas noh ufhimil
noh paum noh pereg ni uuas
ni […] nohheinig noh sunna ni scein
noh mano ni liuhta noh der mareo seo

Tego się dowiedziałem od ludzi – szczyt wiedzy,
Że ziemi nie było ani nieba ponad,
Ani drzewa < > ani góry nie było,
Ani jedna <gwiazda>, ani słońce nie świeciło,
Ani księżyc nie dawał światła, ani jasne morze

Czwarty tekst to fragment Ptaków Arystofanesa (ww. 693-694). Jak się wydaje, komediopisarz musiał znać motyw z faktycznie uznawanej wówczas kosmologii.

Χάος ἦν καὶ Νὺξ Ἔρεβός τε μέλαν πρῶτον καὶ Τάρταρος εὐρύς,
γῆ δ᾽ οὐδ᾽ ἀὴρ οὐδ᾽ οὐρανὸς ἦν (…)

[K^háos ē̂n kaì Nỳks Érebós te mélan prō̂ton kaì Tártaros eurýs,
gē̂ d’ oud’ aḕr oud’ ouranòs ē̂n (…)]

Najpierw był Chaos, Noc i Ereb czarny, i szeroki Tartar,
Lecz ziemi, powietrza i nieba nie było (…)

W powyższych tekstach szczególnie warto zwrócić uwagę, pomijając oczywiście ogólny paralelizm w wymienianiu bytów nieistniejących, na występujący w Rygwedzie i dwóch germańskich tekstach zwrot „ani nieba na górze/ponad”: st.-wys.-niem. noh ūfhimil, st.-nor. né upphiminn oraz wed. nó víomā paró yát. Podobnie gr. Χάος [Chaos], dosł.: „przestrzeń, mrok, pustka” odpowiada st.-nor. gap ginnunga „Ziejąca Pustka”, zazwyczaj pisane razem jako Ginnungagap.

Mimo znacznej odległości geograficznej i chronologicznej łatwo da się zauważyć, że kosmogonia uwieczniona w przytoczonej powyżej poezji ma jedno źródło. W obliczu takich danych porównawczych nie sposób nie dojść do wniosku, że również w kulturze praindoeuropejskiej istniały podobne motywy – w tym przypadku kosmologiczne.

Marcel Nowakowski

Bibliografia

Richard Constant Boer, Die Edda mit historisch-kritischem Commentar I: Einleitung und Text, 1922.

Wilhelm Braune, Althochdeutsches Lesebuch, Tübingen 1994.

Martin West, Indo-European Poetry and Myth, Oksford 2007.

Ṛg-Veda-Samhita, [w:] https://titus.uni-frankfurt.de [dostęp: 14.11.2021].